معرفی آفات گیاهی - شته Aphids

دوستان عزیز. خواهشمندم مطالب وبلاگ باغبانی سبز را کپی برداری و انتشار نفرمایید. سپاسگزارم. 

مشخصات

اغلب شته‌ها  بدنی نرم و گلابی شکل، معمولاً با طول 10-1 میلیمتر و به رنگهای متفاوت  سبز، صورتی،قهوه ای و مشکی و حتی بی رنگ دارند و قرمز دارند. در قسمت شکم شته‌ها دو لوله وجود دارد که با عنوان کورنیکل (زائده لوله مانند پشت بند ششم در شته‌ها) شناخته می‌شود که تا انتهای شکم شته‌ها پیش می‌رود.

برخی از شته ها فقط از یک گونه گیاهی تغذیه می‌کنند و برخی از انواع آن همانند شته سبز هلو Myzus persicae گونه های متنوع گیاهی را مورد حمله قرار می‌دهند. از جمله شته هایی که گیاهان زینتی را مورد حمله قرار می‌دهند می‌توان به  شته سیب‌زمینی Macrosiphum euphorbiae و شته کتان Aphis gossypii شته هلو Myzus persicae شته رز Macrosiphum rosae ، Aulacorthum circumflexum ....اشاره کرد.

چرخه زندگی و تولید مثل

اگرچه بسیاری از انواع شته ها برای تولید مثل تخم می‌گذارند اما برخی از شته‌ها روند تولید مثل غیر معمولی دارند. این حشره تولید مثل جنسی و غیر جنسی دارد. در تولید مثل جنسی تخم تولید می‌شود اما گاهی نیز نیمف زنده به دنیا می‌آورند. تخمها زمستانگذرانی می‌کنند و با رسیدن بهار تبدیل به حشرات ماده بالدار و یا بدون بال می‌شوند. جالب است بدانید که گاهی در جمبعت انبوه شته ها فقط جنس ماده وجود دارد و آنها با استفاده از شیوه غیر جنسی تکثیر می‌کنند و نیازی به جنس نر ندارند.  حشرات ماده با روشهایی که پارتنوکارپی  Parthenocarpy (بکرزایی) و زنده زایی viviparous خوانده می‌شود و از شیوه های تولید مثل غیرجنسی است به تولید مثل ادامه می‌دهند. در روش پارتنوکارپی تخمها نیز در بدن شته های ماده بوجود می‌ایند و حشرات تولید شده از نظر ژنتیکی دقیقا شبیه حشره مادر است. همچنین در زنده زایی نیمف در بدن حشره ماده شکل می‌گیرد و از آن خارج می‌شود. نیمفها دقیقا شبیه شته اما از نظر اندازه کوچکتر از آنان هستند. این روشها در طی تابستان ادامه می‌یابد و هر نسل در حدود 40-20 روز زندگی می‌کنند. بنابراین یک شته ماده که در فصل بهار از تخم به دنیا می‌آید در طی تابستان می‌تواند باعث و بانی تولید هزاران شته دیگر باشد..با فرارسیدن فصل پاییز و به دلیل عواملی همچون کاهش دما و یا تغیرات در فتوپریود و شاید تغییر کیفیت شیره های گیاهی ، شته های ماده علاوه بر جنس ماده ، جنس نر را از طریق پارتنوکارپی نیز تولید می‌کنند. با حضور هر دو جنس نر و ماده، تولید مثل به شکل جنسی و با تولید تخم صورت می‌گیرد. تخمها توانایی گذران زمستان را دارند و با آمدن فصل بهار شته های ماده بالدار و یا بدون بال از آنان بیرون می‌آیند و دوباره این چرخه طی می‌شود.

تصویر فوق: چرخه زندگی شته

تصویر فوق: زنده زایی یک شته ماده

خسارت

تغذیه شته‌ها با توجه به ناحیه جغرافیایی و شرایط آب و هوایی به تدریج از اوایل بهار شروع می‌شود و مجموعه‌های آنها بر روی برگها، ساقه و جوانه‌ها شکل می‌گیرد. شته‌ها با کمک اجزاء دهانی سوراخ کننده - مکنده خود از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند. شته ها معمولا به تعداد زیاد بر روی قسمت انتهایی همانند برگهای جوان و غنچه‌های گل در حال رشد و توسعه و همچنین پشت برگها جمع می‌شوند. تعداد اندک شته ها به گیاه اسیبی وارد نمی‌آورد اما اگر شرایط تکثیر برای آنها مناسب باشد در مدت زمانی اندک تعداد آنها به سرعت افزایش می‌یابد زیرا قدرت تکثیر آنها زیاد است و بر اثر فعالیتشان، رشد و ظاهر گیاه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. بر اثر تغذیه آنان علائم گوناگونی در گیاهان مختلف شکل می‌گیرد که عمومی‌ترین این علائم عبارتند از:

به طور رشد گیاه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. برگهای گیاه به سمت پایین جمع و چروکیده می‌شوند. تغییر رنگ در برگها نیز قابل مشاهده است. ابتدا برگهای جوان گیاه  و یا نواحی جوان زرد – سبز می‌شوند و در صورت ادامه فعالیت آنان مابقی نواحی گیاه نیز دچار تغییر رنگ می‌شوند. برگهای ناسالم را با اندک نیرویی می‌توان از گیاه جدا کرد و یا انکه بعد از مدتی خود به خود می‌ریزند. غنچه‌های گل (در صورت وجود داشتن) بدشکل می‌شوند و حتی ممکن است غنچه‌های گیاه قبل از شکوفا شدن، سقط شوند و از بین بروند. همچنین شته‌ها در طی تغذیه خود، عسلک ایجاد می‌کنند که مایعی شفاف و چسبناک است. عسلک مورچه‌ها، زنبورهای بی‌عسل و  زنبورهای قرمز را به خود جذب می‌کنند و مکانی مناسب برای رشد قارچهای سیاه دوده‌ای هستند. همانطور که اشاره شد عسلک مورد علاقه برخی از انواع مورچه ها است بنابراین مشاهده رفت و آمد مورچه ها به نواحی از گیاه که شته‌ها در فعالیت هستند مسئله ای طبیعی است. شته ها عامل انتقال برخی از بیماریهای گیاهی بخصوص بیماریهای ویروسی نیز هستند.

کنترل و مبارزه

شته رز دشمنان طبیعی متنوعی دارد که می‌توان از آنان برای کنترل این آفت بهره برد. به عنوان مثال کاربرد مثبت زنبورهای بی‌عسل پارازیت تا انگلهای موقت parasitoid و حشرات شکارچی (همانند کفشدوزک، حشرات بال‌توری سبز و مگس‌های گل از خانواده Aschiza) اشاره کرد که البته در صورتی می‌توان انتظار داشت این عوامل بتوانند شته‌ها را کنترل کنند که جمعیت مناسبی از آنان بکار گرفته شود. افشانه شدید آب بر روی شاخسار رزهایی که در فضای آزاد کاشته شده‌اند. می‌تواند از تعداد شته‌ها بکاهد بدون آنکه آسیبی به دشمنان طبیعی آنان وارد آید. البته این روش تا زمانی مؤثر است که منجر به شیوع بیماریهایی همانند سفیدک پودری، لکه سیاه یا زنگ نشود. بکارگیری حشره‌کشهای تماسی همانند مالاتیون و دیازینون یا سیستمیک همانند ایمیداکلوپراید imidacloprid (البته این سم برای گیاهان چوبی همانند درختان و درختچه ها مصرف می شود و کاربرد آن برای گیاهان زینتی و گلدانی متداول نیست ) نیز می‌تواند به کنترل این آفت کمک کند. حشره‌کشهای سیستمیک زمانی مفید واقع می‌شوند که به محض مشاهده مشکل از آنان استفاده شود تا زمانی که شته‌ها شروع به تغذیه می‌کنند ترکیب فعال این سموم در محیط وجود داشته باشد.

کنترل بدون استفاده از سموم شیمیایی

در محیط خانه و برای گیاهان خانگی بخصوص زمانی که هنوز جمعیت این آفت و خسارات وارد شده از سوی آنان به شدت زیاد نشده است می توان از ترکیبات خانگی برای از بین بردن آنان استفاده کرد. برخی از این ترکیبات عبارتند از:

محلول تنباکو

تنباکو به دلیل داشتن ترکیب سمی آلکالوئید در برگهایش به عنوان سم ارگانیک شناخته می شود. اما اغلب بر روی حشرات جونده که از بافت گیاه تغذیه می کنند تاثیر دارد تا حشرات مکنده همانند شته که از شیره گیاهی مصرف می کنند.  همچنین از آنجایی که ممکن است گیاه تنباکو (حتی خشک شده آن که برای تهیه محلول استفاده می‌شود) حاوی بیماریهای ویروسی همانند ویروس موزاییک توتون باشد که برای برخی از گیاهان بخصوص گوجه فرنگی بادمجان و فلفل سبز مضر است و بهتر است که مصرف نشود. به هر حال روش تهیه محلول تنباکو بدین صورت است:  یک لیوان تنباکو خشک (از محتویات سیگار هم می‌توانید استفاده کنید) در یک گالن آب (برابر با 3.7 لیتر) حداقل برای نیم ساعت بخیسانید. مدت زمان هر چه بیشتر شود غلظت و سمیت آن بیشتر خواهد شد. گاهی توصیه شده است که برای خروج هر چه بیشتر ترکیبات تنباکو در این مرحله، به مدت 3-2 ساعت محلول بر روی حرارت قرار گیرد. که البته در صورت بکارگیری از حرارت باید مایع بدست آمده را با استفاده از آب رقیق کرد تا حجم آن مجددا حدود 4-3.5 لیتر شود . سپس این محلول را باید صاف کرد به نحوی که تمامی تفاله ها حذف شود و مایعی صاف بدست آید. یک قطره مایع ظرفشویی به محلول صاف شده اضافه کنید تا به پخش شدن و چسبندگی محلول به بافت گیاه کمک کند. حال محلول برای اسپری بر روی گیاه آماده است.

محلول سیر

گیاهان خانواده آلیوم Allium همانند سیر پیاز و تره فرنگی به دلیل مواد شیمیایی که به خصوص موجب طعم و بوی خاص آنان می‌شود توانایی از بین بردن و دور کردن شته ها را دارند. از جمله دستور العملها برای تهیه محلول سیر به منظور اسپری بر روی برگسار گیاهان عبارت است از :  120 گرم سیر+2 قاشق غذاخوری روغن گیاهی+ 20 گرم پودر صابون+ 1.2 لیتر آب. سیرها خورد می شوند و با مابقی مواد  مخلوط و در ظرفی به مدت دو روز باقی می‌مانند تا سیر مواد موثر خود را به محلول پس دهد. سپس این محلول کاملا باید صاف شود تا مایعی صاف و یکدست بدست آید و بتوان آنرا بر روی برگسار گیاه و قسمتهایی که شته در حال فعالیت است اسپری کرد.

هشدار: حشره‌کشها موادی سمی هستند در زمان مصرف به دستورالعمل کارخانه سازنده به خوبی توجه کنید و همراه با موارد ایمنی آن را بکاربرید. نام بردن از چند سم کار آسانی است اما برای جلوگیری از هر گونه مشکل لطفا سموم موثر در از بین بردن حشرات را از متخصصین گیاهپزشکی که معمولا در فروشگاه‌های بذر و سم فعالیت می‌کنند جویا شوید.

منابع

http://en.wikipedia.org/wiki/Aphid

http://www.hgic.umd.edu/_media/documents/hg83_000.pdf

http://www.dpi.vic.gov.au/agriculture/pests-diseases-and-weeds/pest-insects/ag0182-aphids-as-pests-of-ornamentals

http://www.dovebugs.co.uk/aphicides.pdf

http://threatenedtaxa.org/ZooPrintJournal/2010/August/o239926viii101162-1164.pdf

http://www.ipm.ucdavis.edu/PMG/PESTNOTES/pn7404.html